शरद पवार इन्स्पायर फेलोशिप इन एज्युकेशन [ प्राथमिक आणि माध्यमिक ]

कोविड-१९ विषाणूजन्य व अन्य महासाथींचा चालू व संभाव्य प्रादुर्भाव,

पर्यावरण, नैसर्गिक संसाधने व नैसर्गिक परिसंस्थांचा पराकोटीचा व अपरिवर्तनीय विनाश, चंगळवादाचा अतिरेक, कौटुंबिक व सामाजिक जीवनाचे बाजारीकरण,

जीवजातींचा व जैवविविधतेचा वाढता विनाश व त्यातून मानवजातीच्या अस्तित्वाला धोका,

पृथ्वीवर सर्वत्र वेगाने होत असलेले हवामानातील अनपेक्षित, तीव्र व हानिकारक बदल, कर्बवायूचे वाढते प्रमाण, हवेच्या सरासरी तापमानात वाढ,महासागरांच्या सरासरी तापमानातील वाढ,कमी काळात होणारी अतिवृष्टी, ढगफुटी, पूर, महापूर, व त्यानंतरची प्रदीर्घ आवर्षणे व दुष्काळ, वाळवंटीकारण, गारपिटी, अवकाळी पाऊस, चक्रीवादळे, जंगलातील अनिर्बंधवणवे, उष्णतेच्या लाटा, ध्रूवीय बर्फ वितळणे, हिमनद्यांचा ऱ्हास, भूस्खलन, टोळधाडी, पिकांवरील किडींचा वाढता प्रादुर्भाव, जमीन, नद्या व समुद्रातील मानवनिर्मित कचऱ्यात बेसुमार वाढ, जमीन, हवा व पाणी यांचे आधुनिक शेती, उद्योगधंदे व जीवनशैलीमुले होणारे जीवघेणे प्रदूषण तसेच उत्पादन व वहातुक, इ. मुळे अप्राप्य उष्णतेचे प्रचंड उत्सर्जन, इ. व या सर्वांमुळे मानवी जीवन व जीवसृष्टीवर होणारे गंभीर दुष्परिणाम,

संपत्तीचे पराकोटीचे केंद्रीकरण, आर्थिक विषमतेची सुनामी,कल्याणकारी राज्याचाविलय, भ्रष्टाचार,

गरीब, वंचित, पीडित, शोषित, कुपोषित, रोगग्रस्त, विस्थापित, बेघर,बेरोजगार, बेदखल व सामाजिकप्रतिष्ठा नाकारली गेलेल्या निराशाग्रस्त जनसंख्येत लक्षणीय वाढ,

स्त्रियांच्या आरोग्य, जीवनमान व विकासाच्या संधींमध्ये घट,

कुपोषित, कुंठीत व अपंग बालकांच्या संख्येतील लक्षणीय वाढ,

सामाजिक न्याय, स्वातंत्र्य, समता, बंधुता, धर्मनिरपेक्षता, सहिष्णुता, लोकशाही, शांतता यांचा जगभर वाढता संकोच,

व्यक्तिवादाचा अतिरेक,कुटुंबस्वास्थ्याचा ऱ्हास, सामाजिकतेला ग्रहण, मानसिक रुग्णांची वाढती संख्या,

झुंडशाही व हिंसाचारात लक्षणीय वाढ,सार्वजनिक जीवनात वैज्ञानिक दृष्टीकोनाला, बुद्धिवादाला व विवेकवादाला वाढता विरोध,

शस्त्रास्त्र स्पर्धा, अमली पदार्थांचा वाढता व्यापार,दहशतवाद, कट्टरतावाद, संकुचित राष्ट्रवाद यांचा अतिरेक,

विविधतेने नटलेल्या स्थानिक भाषा आणि संस्कृतींच्या अस्तित्वाला वाढता धोका, भाषिक व सांस्कृतिक सपाटीकरण,प्रगत देशांचा वाढता सांस्कृतिक वर्चस्ववाद, इ.

थोड्या असामान्य व्यक्तींच्या असामान्य कृतींपेक्षा बहुसंख्य सामान्य लोकांच्या असामान्य सामुहिक कृतींचा वाढता प्रभाव–
उदाहरणार्थ: विकिपिडीया, ओपन एज्युकेशन रिसोर्सेस, समाजमाध्यमे, ओपनसोर्सिंग, क्राउड सोर्सिंग, सामाजिक सहभागातून कृत्रिम बुद्धिमत्ता विकास,नेते व संघटनेशिवाय जनआंदोलनांचे स्वसंघटन, इ.

आपत्ती निवारण, जीवनमान सुधारणा व पर्यावरण-संजीवक परिवर्तन, इ. क्षेत्रात ग्रीन कॉलर रोजगाराच्या वाढत्या स्थानिक व जागतिक संधी,

‘रिमेकिंग दि वे वी मेक थिंग्ज’ अर्थात रिड्यूस, रियूज, रिफ्यूज, रिस्टोअर, रिसायकल, रिकव्हर, रिजनरेट या तत्वांवर आधारित व ‘सर्क्युलर इकनॉमी’वर आधारित नवी उत्पादन व्यवस्था, उद्योजकता, जीवनशैली,

जैवविविधतेवर आधारित विषमुक्त अन्नपुरवठा करणारी नवी संजीवक शेती वउदरभरण, सुपोषण व आरोग्य रक्षणाचे नवोन्मेष,

न्यू करिअर्स इन रिपेअरिंग दि डॅमेज्ड प्लॅनेट, बिघडलेली पृथ्वी ‘दुरुस्त’ करणारे रोजगार, २०३५ सालापर्यंत प्रगत जगातील २५% रोजगार होणार ग्रीन कॉलर, ग्रीन कॉलर उद्योजकतेला वाढता वाव,

वाढते आयुर्मान,विकसित जगातील वृद्धांचे वाढते प्रमाण, त्यामुळे भारतीय तरुणांना जगभर स्थाईक होऊन तेथे रोजगार व विकासाच्या संधी, त्या मिळविण्यासाठी भारतीयांचे लक्षणीय संख्येने देशांतरण,२०३५ साली स्वदेशाबाहेर स्थाईक होणाऱ्या जगातील एकूण नागरिकांपैकी सर्वाधिक नागरिक मूळचे भारतीय असतील,

जगातल्या मोठ्या लोकसंख्येला ऐहिक सुखाच्या आकांक्षांची परिपूर्ती करणाऱ्या उच्च मध्यमवर्गीय जीवनमानाची आस आणि त्याचवेळीती जीवनशैली पर्यावरणाशी संतुलित आणि शाश्वत राखण्याची कधी नव्हती एवढी अपरिहार्यता वनव्या शोधांमुळे तसे प्रत्यक्षात आणण्याच्या शक्यता, भारतीय विद्यार्थ्यांना या नव्या लाईफस्टाईल क्षेत्रात रोजगाराच्या व उद्योजकतेच्या संधी,

डिजिटल क्रांतीतून कर्मशील ज्ञाननिर्मिती, ज्ञानव्यवस्थापन,ज्ञानवितरण व आर्थिक-सामाजिक विकासासाठी त्या ज्ञानाचे व्यापक उपयोजन या महाप्रवाहाचा विस्फोट, ज्ञानाधिष्ठित समाज व ज्ञानकेंद्री अर्थव्यवस्था, स्टार्टअप्स व इतर उद्योग व संशोधन संस्थांच्या पेटंट्सच्या रॉयल्टीतून जगभरातून भारतात नवसंपत्तीचा ओघ निर्माण होण्याच्या शक्यता, नवोन्मेषी ज्ञानकर्मीसाठी, ज्ञान-उद्योजकांसाठी विकेंद्रित रोजगारांच्या व उद्योजकतेच्या भारतात लक्षावधी संधी,

शेती, उद्योग व सेवा क्षेत्रात जडपदार्थ, कच्चा माल, उर्जा, आर्थिक भांडवल यांच्या ऐवजी कर्मशील ज्ञानाला वाढती मागणी, कर्मशील ज्ञान व नवतंत्रज्ञाने यांच्या उपयोजनातून सर्वसामान्य लोकांच्या जीवनातील वस्तू (संगणक, स्मार्टफोन, स्मार्ट टीव्ही, मोटारी, दुचाकी, घरगुती वापराची वॉशिंग मशीनसारखी साधने, लसी, औषधे, इ.), उत्पादने आणि सेवांच्या किंमतीमध्ये विशेषत: वैज्ञानिक व उपयोजित ज्ञानशाखांमधील कर्मशील ज्ञानाला व नवतंत्रज्ञानाला व त्यांच्या बौद्धिक स्वामित्व हक्कांच्या (पेटंट्सच्या) मानधनाला (रॉयल्टीला) मध्यवर्ती स्थान, त्यामुळे भारतीय विद्यार्थ्यांना ‘नवोन्मेषी ज्ञानकर्मी’ / ‘नॉलेज वर्कर’ होण्याच्या तसेच ज्ञानाधारित उद्योजकतेच्या लक्षावधी संधी,

कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वेगाने विकास व मानवी जीवनाच्या सर्व अंगांना केवळ स्पर्शच नव्हे तर त्यांना खोलवर प्रभावित करणारा विस्तार, कृत्रिम बुद्धिमत्ता माणसांचा शत्रू, वैरी, विरोधक, प्रतिस्पर्धी नसून भागीदार असणार आहे व जे विद्यार्थी स्वत:ची मानवी बुद्धिमत्ता आणि कृत्रिम बुद्धिमत्ता यांची टिकाऊ भागीदारी साधू शकतील त्यांना अधिक यशस्वी करिअर्स करता येतील,

बिग डेटा, मशीन लर्निंग, न्यूरल नेटवर्क्स, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, कम्प्युटर व्हिजन, ब्रेन मॅपिंग, रोबोटिक्स, कोबोटिक्स, नॅनोतंत्रज्ञान, बायोतंत्रज्ञान, हरित उर्जा, सिंथेटिक बायॉलजी, जिनोमिक्स, आयओटी, थ्रीडीप्रिंटींग, ड्रोन्स, इलेक्ट्रिक व चालकविरहित वाहने,ऑगमेन्टेड रिअलिटी, व्हर्च्युअल रिअलिटी, क्लाउड कम्प्युटिंग, क्वांटम कम्प्युटिंग, ब्लॉकचेन, क्रिप्टोकरन्सी, इंडस्ट्री ४.०, इंडस्ट्री ५.०, इ. स्मार्ट नवतंत्रज्ञानांचा वेगवान विकास व त्यांचा अफलातून संगम साधून मिर्माण होणारी नवउत्पादने व अभिनवसेवा,नवे रोजगार,नवी गिग इकनॉमी,

नवे रोबोबहुल असेन्द्रीय जग व बहुविध इम्प्लांटधरी मानवी शरीराचा आविष्कार व मानवी अस्तित्वाचा कल्पनातीत असा नवा आशय (ह्युमनॉईड),

भारताची न भूतो अशा दारिद्र्यमुक्त व विषमतामुक्त समृद्धीकडे संभाव्य झेप.

विद्यार्थ्यांच्या व्यक्तीमत्वात ज्ञान, निर्मिती, सौंदर्यदृष्टी,प्रेम व करुणेचा परिपोष साधणे.

‘आजीवन ज्ञानसाधना’ करण्यासाठी विद्यार्थ्यांचा पिंड घडवणे.त्यांना ‘लर्न-अन्लर्न-रीलर्न’चा रियाझ घडवणे.

कुतूहल, जिज्ञासा, चौकसबुद्धी, वैज्ञानिक दृस्थीकोन,कळीचे प्रश्न उपस्थित करता येण्याची क्षमता, स्वतंत्र विचार व स्वतंत्र अभिव्यक्ती क्षमता,कलात्मक आविष्कार क्षमता,खिलाडू वृतीने अपयश पचविण्याची हिम्मत,साहसी-धाडसीवृत्ती,जोखीम स्वीकारण्याची तयारी, इ. गुणांचा परिपोष व्हावा असे शैक्षणिक वातावरण विकसित करणे.

मृदू कौशल्ये,संवाद-कौशल्य, सहकार्य क्षमता, स्काउट-गाईड सदृश पुढाकार घेण्यची वृत्ती, निरपेक्ष वतत्पर सेवाभाव, इ. विकसित करणारे शैक्षणिक वातावरण विकसित करणे.

विद्यार्थ्यांमध्ये शालेय जीवनापासून उद्योजकतेचा अनुभवजन्य विकास करणे.

विद्यार्थ्यांना सर्जनशील निर्मिती करायला शिकविताना ती निर्मिती कर्मशील ज्ञानाधिष्ठित कशी होईल, समाजविकासकेंद्री कशी होईल, त्याचवेळी पर्यावरणस्नेही कशी होईल व नवतंत्रविज्ञानस्नेही कशी होईल हे पाहणे.

विद्यार्थी कृत्रिम बुद्धिमत्तेशी तंत्रस्नेही भागीदारी यशस्वी करायाला कसे शिकतील,मात्र तिचे गुलाम होणार नाहीत हे सुनिश्चित करणे.

विद्यार्थ्यांच्या व्यक्तीमत्वात उत्क्रांती व संस्कृतीतून मिळालेल्या निखळ व अंगभूतमानवी क्षमतांचा परिपूर्ण विकास करण्याचा प्रयत्न करणे. विद्यार्थीशुष्क,यंत्रवत किंवा रोबोसदृश होणार नाहीत याची कसोशीने काळजी घेणे. (तसे न केल्यास ते हमखास बेकारच नव्हे तर बेदखलही होतील.)

विद्यार्थ्यांना संवेदनशील, सर्जनशील, विवेकी व सुसंस्कृत माणूस होण्यासाठी स्फूर्ती देणे व प्रयत्नकरणे.(मुलांना अधिक सुसंस्कृत माणसे होण्यास शिकवूया, यंत्रांना अधिक स्मार्ट यंत्रे बनण्यास ‘शिकवू’या आणि मुलांना यंत्रे होण्यापासून वाचवूया!)

विद्यार्थ्यांमध्ये उद्याच्या जगातील आव्हाने व संधी यांना आत्मविश्वासाने सामोरे जाणारे सक्षम व्यक्तिमत्व विकसित करणे.

निर्भयता, नम्रता, सत्य, अहिंसा, साधी रहाणी, श्र्मानंद, इंदिये आणि मन यांचे आत्मसंयमन, सर्व नैसर्गिक संसाधनांचा काटकसरीने कमीत कमी वापर करणारी व शक्यतो स्थानिक संसाधानांतून बहुतेक गरजा पूर्ण करणारी जीवनशैली, इ. चा परिपोष करणारे शैक्षणिक वातावरण विकसित करणे.

1. परिशिष्टामध्ये अंतर्भूत केलेल्या उद्दिष्टांशी सुसंगत, नियमित अध्यापन करत विद्यार्थ्यांच्या सहभागाने चालणारे व

2. वर्षभर विकसित होत जातील असे अभ्यासक्रमेतर व वेळापत्रकेतर उपक्रम करत असलेले/ करू इच्छिणारे शिक्षक अर्ज करण्यासाठी पात्र समजण्यात येतील. तसेच २०२५ -२६  या शैक्षणिक वर्षात बदली न होणाऱ्या शिक्षकानी अर्ज करावा.